Kim jestem?
Cześć z tej strony Krzysztof. Mam 13 letnie doświadczenie w zakresie edukacji finansowej,
współpracy z bankami oraz doradztwami finansowymi. Specjalizuje się w zakresie planowania i
zarządzania budżetem domowym, doradztwie kredytowym, analizą wiarygodności finansowej,
zarządzaniem długiem oraz inwestycjami zabezpieczonymi. Prywatnie moją pasją jest dążenie do
niezależności finansowej, podróże, oraz tworzenie wyjątkowego stylu życia.
Zapraszam Cię do zapoznania się z materiałem.
Spis treści
Kim jestem ……………………………………………………………………………………………………..2
1. Wstęp ………………………………………………………………………………………………………..4
2. Jakich efektów możesz oczekiwać? …………………………………………………………….4
3. Przychody ………………………………………………………………………………………………….5
4. Koszty ……………………………………………………………………………………………………….8
5. Aktywa …………………………………………………………………………………………………….10
6. Pasywa …………………………………………………………………………………………………….13
7. Przepływ finansowy …………………………………………………………………………………..15
8. Podsumowanie ………………………………………………………………………………………….16
1. Wstęp
Witam Ciebie drogi Czytelniku i dziękuję, że zainteresowałeś się tą publikacją. Została napisana
z myślą o osobach, które chcą całościowo spojrzeć na swój budżet prywatny oraz poukładać jego
poszczególne elementy tak, by poczuć pełną harmonię finansową oraz mieć pod kontrolą przepływy
finansowe. Niezależnie od sytuacji w której jesteś obecnie, ta wiedza pozwoli Ci wychwycić błędy
oraz bardziej uświadomi Ci te rzeczy, które robisz dobrze. Celem prowadzenia każdego budżetu
domowego powinien być dodatni przepływ pieniężny oraz długofalowa strategia budowania
majątku. Dlatego w tym materiale zwrócę Twoją uwagę na 5 kluczowych elementów takich jak:
Przychody, Koszty, Aktywa, Pasywa oraz Przepływ pieniężny. Podzielę się z Tobą swoimi
doświadczeniami, sukcesami i porażkami w zarządzaniu budżetem domowym tak, byś mógł
zaoszczędzić czas na własnych próbach i domysłach. Być może tematyka budżetu domowego nie
jest Ci obca, dlatego tym bardziej dziękuję za Twoje zaufanie. Uważam, że każdy trener czy
konsultant specjalizujący się w tej tematyce wnosi dodatkową wartość poprzez własny punkt
widzenia, przykłady z życia oraz sposoby radzenia sobie z problemami. Dlatego jestem przekonany,
że moje spojrzenie może uzupełnić Twoją wiedzę lub, jeśli pierwszy raz spotykasz się z tą tematyką,
pozwoli utożsamić się z moją wizją oraz zainspiruje do dalszego zgłębiania tematu.
Muszę na samym początku Ci przyznać, że zarządzanie budżetem domowym jest sporym
wyzwaniem, ponieważ wymaga zaangażowania całego gospodarstwa domowego. Dlatego jeśli
masz żonę, męża lub osobę, z którą planujesz swoje życie prywatne i finansowe, powinieneś tę
tematykę zgłębiać wspólnie. Wtedy kontrola wydatków będzie rzetelna, bo właśnie koszty często
rozchodzą się w niekontrolowany sposób. Dodam także, że zarządzanie budżetem domowym
powinno być z czasem nawykiem i systematyczną pracą. Idealnie jeśli codziennie, chociaż parę
minut, zastanowisz się na tymi 5 elementami i naniesiesz nowe wyniki do dedykowanego dziennika
budżetu domowego. Jeśli jednak Wasz tryb pracy na to nie pozwala, to przynajmniej raz w tygodniu.
Pracując latami z wieloma klientami nad tworzeniem ich niezależności finansowej, na samym
początku zaczynałem od analizy budżetu domowego, bo według mnie jest to serce wszystkich
dalszych operacji. Dlatego ten temat jest dziś bardzo istotny, nawet jeśli w przyszłości docelowo
chcesz zostać inwestorem. Duże majątki buduje się systematycznie małymi krokami, a to nazywa
się kontrolą i zarządzaniem.
2. Jakich efektów możesz oczekiwać?
Przy tak złożonym i systematycznym zagadnieniu warto na samym początku zainspirować się
możliwymi rezultatami takich działań. Jak wiesz, w dzisiejszym świecie nieodłącznym elementem
naszej egzystencji są pieniądze. Przeciętny człowiek używa ich niemal codziennie. Pieniądze to
rzecz, którą prawie zawsze masz przy sobie w postaci gotówki lub karty z możliwością ich użycia i
zapewne czujesz się bezpiecznie posiadając do nich stały dostęp. Dla mnie prowadzenie budżetu domowego to
systematyczny serwis moich pieniędzy. Zauważ, że jeśli posiadasz auto to z automatu wiesz, że raz
w roku musisz wymienić olej i zajrzeć pod maskę, by upewnić się czy wszystko jest ok. Przy nowych
autach dealerzy wymagają często serwisów co 15 tyś. km, co dla niektórych oznacza nawet 2-3
wizyty w roku. Nic nie cieszy bardziej w naszym domowym transporcie jak sprawne auto, które jest
niezawodne i zawsze odpali. Dlaczego zatem serwis pieniędzy nie jest automatyczny i taki
oczywisty? Dlaczego nikt nie uczy nas takiego nawyku i zaczynamy interesować się tymi
zagadnieniami kiedy coś zaczyna dziać się nie tak. A zauważ, że decyzje finansowe, czy choćby
zakupowe, podejmujemy niemal codziennie. Jak to mówią – grosz do grosza kształtuje Twoją
przyszłość finansową. Mocną zasadą edukacji finansowej jest fakt, że nieważne ile pieniędzy
zarobisz, ważne ile nie wydasz. Bo tak naprawdę pieniądze, które zostają na koniec miesiąca w
Twojej kieszeni, tworzą Twoje oszczędności i przyszłe zasoby. Żeby zostawało na koniec miesiąca
musisz mieć stabilne źródła dochodu, nawyk kontroli kosztów, nawyk budowania aktywów oraz
rozsądek w korzystaniu z pasywów. I o tym w dalszej części będziemy rozmawiać.
3. Przychody
Od tego się zaczyna. Aby można było analizować budżet domowy musisz umieć zarabiać
pieniądze. Czyli musisz w swoim życiu wypracować umiejętności, wartość zawodową, specjalizację,
za którą inni zapłacą w postaci pensji czy opłaconych faktur za Twoje usługi. Nic w życiu nie jest
pewne poza śmiercią i podatkami. Zatem, po pierwsze musimy założyć, że Twoje przychody będą
się zmieniać w czasie. Mogą rosnąć, czego Ci życzę, ale mogą spadać lub chwilowo przestać płynąć
z powodu różnych sytuacji losowych. Jeżeli na samym starcie przyjmiesz takie założenie, wywoła
to w Twoim nastawieniu sporo pokory i rozsądku przy podejmowaniu kluczowych decyzji np.
opartych o kredyt. Ta wskazówka wynika bezpośrednio z mojego doświadczenia. Miałem już
momenty w swoim życiu, kiedy zarabiałem ponadprzeciętnie i miałem wrażenie, że tak będzie do
końca życia. Niestety los jest zmienny i potrafi pokazać jak kruche jest nasze myślenie. Nawet
zarabiając 6-cyfrowe kwoty miesięcznie można w niedługim czasie, przez zbieg wielu okoliczności,
stracić prawie wszystko. Po tym doświadczeniu poznałem ważną zasadę. Sukcesy, ale i porażki,
nie trwają wiecznie. Oznacza to, że kiedy idzie Ci świetnie – pilnuj się i bądź rozsądny, by to
utrzymać, a jeśli Ci nie wyjdzie i świat Ci się zawali – to też wiedz, że taka sytuacja nie będzie trwała
wiecznie i po jakimś czasie Twoich starań przyjdą właściwe rozwiązania. Każda hossa i bessa na
rynku buduje doświadczenie inwestora, tak samo sukcesy i porażki wzmacniają nas jako ludzi oraz
dają bezcenne doświadczenie i ochronę na przyszłość przy podejmowaniu kolejnych decyzji.
Przychody w głównej mierze możemy podzielić na aktywne i pasywne.
Przychody aktywne to takie, które wymagają od nas stałego zaangażowania oraz wymiany czasu
na pieniądze. Zatem wielkość takiego dochodu zależy od ilości godzin, jakie poświecisz danej pracy.
Do najczęstszych przykładów pracy aktywnej należą:
– umowy o pracę, zlecenie i o dzieło,
– umowy powołania w spółkach,
– kontrakty menadżerskie,
– jednoosobowe działalności gospodarcze.
Są to źródła dochodu, w których najwięcej zależy od Twojego zaangażowania i dyspozycyjności
oraz, oczywiście, fachowości i specjalizacji. Kolejną ważną wskazówką w analizie przychodów jest
fakt, że Twoje wynagrodzenie jest adekwatne do wartości jaką wnosisz na rynek. Problem nie
polega na tym, że ktoś Ci za mało płaci, przez co Ty mało zarabiasz. Jeśli za mało zarabiasz
problem jest głębszy, bo dotyczy złożonej psychologii postrzegania własnej wartości i umiejętności
jej sprzedaży na rynku. Być może powinieneś dziś więcej zarabiać, jednak na tu i teraz
zastanówmy się ile jesteś dziś wart. Najprościej zmierzyć to na podstawie ogłoszeń rekrutacyjnych
przy umowach lub analizy konkurencji przy działalności gospodarczej. Ile jest osób na Twoje
miejsce od zaraz? Ile firm świadczy podobne usługi do Twojej? Praca aktywna ma to do siebie, że
jest powiązana bezpośrednio z czynnikiem konkurencyjności. Posiadając takie źródła dochodu z
jednej strony dają nam stabilność poprzez zamianę czasu na pieniądze, ale z drugiej strony dają
zagrożenie, że jeśli przegapimy swoją szansę, ktoś inny może zająć nasze stanowisko lub przejąć
naszych klientów. Praca aktywna wymaga zatem ciągłego doszkalania i nadążania za bieżącą
wiedzą i technologią. Wiele osób tego nie rozumie zakładając, że skoro byli na studiach 5 lat to
zdobyta wiedza wystarczy na kolejne 40 lat pracy. To tak jakby kupić komputer i bez aktualizacji
systemu chcieć na nim pracować wiele lat. Myślę, że po 10 latach wyrzuciłbyś go za okno, pełen
frustracji na to jak pracuje. Komputery, telefony, samochody wymieniamy co parę lat, a jeśli mamy
inwestować w swoją wiedzę, to często widzę u ludzi zdziwienie. Złym nawykiem przy pracy na
umowie jest założenie, że to szef powinien inwestować w Twój rozwój i szkolenia. Często tak się
dzieje i jeśli ktoś taki widzi płatne szkolenie z rozwoju osobistego, na które ma pojechać prywatnie
i za swoje pieniądze, to jest oburzony. Ważnym ograniczeniem w pracy aktywnej jest czynnik
czasu. Jeśli nasze zarobki bezpośrednio uzależnione są od tego czynnika, powstaje sufit
przychodowy. Jeśli Twój pracodawca za 160 godzin w miesiącu płaci X to nawet jeśli masz
możliwość nadgodzin to jest to X + niewiele więcej, kosztem oczywiście życia prywatnego. O ile
ten X starcza na godne życie, jak to się obserwuje w zawodach zaufania publicznego, gdzie
stawka konsultacji np. u prawnika oscyluje w przedziale od 300 – 1.000 zł, to o tyle w pracy
fizycznej te stawki są w przedziale od 3 zł za godzinę w górę. Musisz się zastanowić czy
akceptujesz sufit przychodowy w zamian za poczucie bezpieczeństwa? Jeśli tak, to zalecam
zgłębianie specjalizacji, żeby wyeliminować zagrożenie konkurencji tak, by Twój szef czy
kontrahent miał poczucie, że jesteś nie do zastąpienia. W ten sposób stabilnie zwiększysz swoje
przychody. Jeśli jednak sufit finansowy nie jest dla Ciebie, to analiza przychodów pasywnych
będzie dla Ciebie bardziej interesująca.
Przychody pasywne to takie, które wymagają od nas dużych umiejętności współpracy z ludźmi,
organizacji i zarządzania czasem oraz wiedzy z zakresu inwestycji i biznesu. Jeśli masz w sobie
przedsiębiorczość, swobodne podejście do ryzyka i myślenie na wielką skalę, to ten sposób jest
dla Ciebie. Przychody pasywne to przychody płynące do nas z kategorii aktywów, które później
szerzej omówimy.
Musisz zatem posiadać rzecz lub zasób, który jest generatorem pieniędzy. Dla przykładu: jeśli jesteś
w posiadaniu mieszkania na wynajem, możesz czerpać co miesiąc pasywne przychody z najmu bez
konieczności siedzenia z lokatorem 8 godzin dziennie. Zauważ, że napisałem, że musisz być w
posiadaniu, a nie, że musisz być właścicielem. To bardzo kluczowa różnica. Zobacz – mogę kupić
mieszkanie za 400.000 zł i je wynająć, a mogę skorzystać z podnajmu, czyli wejść w posiadanie
mieszkania za np. 2.000 zł miesięcznie i ustalić z właścicielem, że mam prawo wynajmować je dalej
np. turystom na doby i zarabiać średnio 3.000 zł miesięcznie. Może się okazać, że w ten sposób,
będąc tylko w posiadaniu mieszkania, mogę wygenerować przychód 1.000 zł miesięcznie bez
konieczności bycia właścicielem. Ta zmiana podejścia do budowania przychodów pasywnych
sprawia, że dziś prawie każdy może go tworzyć. Nie jest to tylko sposób zarezerwowany dla elit
finansjery. Pomyśl zatem w posiadanie czego możesz dziś wejść, co mogłoby być wartościowe dla
przyszłych klientów? Dobrą wskazówką są wszelkie modele franczyzowe, które warto obserwować,
przeanalizować, dołączyć lub wyciągnąć wnioski dla siebie. Do najpopularniejszych przychodów
pasywnych należą:
– emerytury,
– inwestycje z przepływem pieniężnym,
– biznesy,
– produkty zautomatyzowane,
– dywidendy i tantiemy,
– wynajem nieruchomości.
Jak widzisz, jest kilka możliwości generowania przychodów pasywnych. Nawet polski rząd
„gwarantuje” takie przychody w odpowiednim wieku. Problemem jest jednak to, że statystycznie
wiele osób po prostu emerytury nie doczeka, a jeśli nawet, to w Polsce jest ona zdecydowanie
niska i w bardzo wielu przypadkach nie wystarcza na godne życie. Słyszy się z kolei, że biznesy i
inwestycje są ryzykowne. Jest to prawda jeśli korzysta się z nich bez wiedzy i doświadczenia.
Jednak największym ryzykiem, według mnie, jest czekanie na rządową emeryturę. O ile na biznes
i inwestycje mamy wpływ poprzez wiedzę i umiejętności, które możemy zdobyć, o tyle na wielkość
emerytury już nie. Nie mamy też wpływu na to w jakim wieku będzie ona dla nas dostępna, gdy
ten temat będzie nas dotyczył. Dodatkowo musisz wiedzieć, że wypłata emerytury to przywilej, a
nie obowiązek, co zapisane jest w konstytucji. Oznacza to, że Państwo mogłoby wstrzymać
wypłaty, jednak wiadomo, że tego nie zrobi, bo wybuchłaby panika, a później rewolucja. W zamian
Państwo często zmienia wiek emerytalny. Jak widzisz, te wszystkie czynniki powodują, że Twoja
przyszłość wcale nie jest bezpieczna i stabilna. Dlatego tak istotna jest umiejętność inwestowania
lub budowania biznesu, by stworzyć w swoim życiu dodatkowy potencjał przychodowy. Wiele osób
w ostatnich latach skorzystało z trendu na rynku nieruchomości. Najpierw przy pomocy kredytu
hipotecznego nabyli 1-2 mieszkania pod wynajem. Zorientowali się w specyfice branży, wielu z
nich przeszło na wynajem krótkoterminowy, gdzie logistyka wynajmu, prania, sprzątania i obsługi
klienta wymagała już przedsiębiorczości.
Po jakimś czasie do swoich mieszkań zaczęli dobierać w formie podnajmu dodatkowe
mieszkania i stworzyli z tego biznes. Obecnie nowoczesnym trendem jest tworzenie produktów
online. Widzisz, ten e-book jest bezpłatnym materiałem dla Ciebie, ale w tym temacie nagrałem
jeszcze płatny kurs, który rozszerza znacznie tę tematykę. Dostarczam w nim dodatkowe narzędzia
do kontroli budżetu domowego oraz dzielę się poprzez video swoim doświadczeniem. Aby taki kurs
powstał, musiałem zatrudnić osobę od marketingu, przeznaczyć kilka dni na przygotowanie treści,
potem kilka godzin na nagrania, a następnie od 1-2 godzin dziennie na kontrolę czy wszystko dobrze
działa. Jednak taki proces powstaje raz, a kurs może być wielokrotnie sprzedany. Tak samo jest z
pisaniem książek. Piszesz raz, później ewentualnie po jakimś czasie aktualizujesz. Książka, jeśli
jest dobra, może sprzedać się w tysiącach egzemplarzy, jest Twoją wizytówką i buduje markę
osobistą. Jak zatem widzisz, przychody pasywne wymagają często przedsiębiorczości, dużej
własnej inicjatywy twórczej, podjęcia ryzyka i odpowiedzialności za ewentualne porażki. Wymagają
też pomysłu i zaangażowania oraz sporej wiedzy.
Dlaczego statystycznie tylko 10% społeczeństwa buduje trwałe źródła przychodu pasywnego?
Człowiek z natury jest leniwy, szuka prostych rozwiązań oraz wygody na tu i teraz. Sam po sobie
wiem, że przychodzą w życiu momenty, kiedy jest trudno i niewygodnie. Zdarza się, że jakaś
inwestycja traci, biznes nie idzie tak jak trzeba lub trafia się na nieuczciwych kontrahentów. Wiele
osób w takich momentach odpuszcza te trudy i wybiera model pracy dla kogoś, za określona
stawkę, w zakresie określonych zadań. Jednak taki wybór nie doprowadzi do stabilnych
pasywnych źródeł przychodów. Mimo że nie mam gwarancji i czeka na mnie wiele zagrożeń
rynku, wybieram na co dzień tę walkę, by takie źródła tworzyć i stabilizować. Mimo wielu porażek
w tym zakresie, nie wyobrażam sobie innej drogi. Motywacją są na pewno te pojedyncze sukcesy,
które kiedy już są, to bardzo mocno wpływają na styl i jakość życia. Dążenie do przychodów
pasywnych wymaga poświęceń, odroczenia przyjemności na przyszłość, ciągłej edukacji oraz
nawiązywania kontaktów z innymi otwartymi ludźmi. Jak widać po statystykach, dla 90% ludzi jest
to nie do zaakceptowania i wybierają pracę aktywną. Tak naprawdę wszystko zależy od Twojego
podejścia i nastawienia oraz celów, które masz w życiu. Wejście na Mount Everest też nie jest dla
każdego i dokonują tego nieliczni, dobrze przygotowani. Ja akurat nie mam potrzeby takiej
wyprawy, mimo że wszyscy, którzy tam weszli, powiedzieli, że to fantastyczne uczucie i polecają
każdemu. Dlatego niezależnie czy zarabiasz aktywnie czy pasywnie, kluczowe jest to byś był z
tym szczęśliwy i robił to co kochasz. Wtedy, tak czy siak, praca będzie przyjemnością, a nie
obowiązkiem.
4. Koszty
Problemem w tej tematyce, w odróżnieniu do przychodów, jest to, że kosztów potrafimy
generować całą masę (w przeciwieństwie do przychodów), co budzi kłopot w systematycznym ich
liczeniu i zarządzaniu nimi. Zauważ fakt, że osoba pracująca na etacie nie ma problemu z
określeniem w kilka sekund wielkości swojej pensji, bo jest to tylko jedna dana, którą łatwo
zapamiętać. Jeśli taka osoba wydaje tyle ile zarabia, to po stronie kosztów nie robi tego jednym
przelewem.
Na wydanie takiej pensji składa się szereg transakcji, mniejszych i większych, dokonywanych
niemal codziennie. Jak zatem zapamiętać to wszystko i kontrolować? Nie jest to łatwe, jeśli się na
tym nie skupisz. Dodatkowo musisz mieć swój system kontroli, który oparty jest o systematykę i
Twoje zaangażowanie w liczeniu. Bez tego tylko na końcu miesiąca po stanie konta będziesz mógł
określić swoje finanse. Robi tak większość ludzi, co doprowadza ich do problemów finansowych.
My tego nie chcemy, prawda? Zatem chcę Cię nauczyć zarządzania kosztami i ich świadomości
tak, aby pieniądze nie rozchodziły się przez palce. Problemem większości ludzi jest zarządzanie
pieniędzmi z jednej puli. Dzieje się tak wtedy, kiedy masz jedno konto, na które wpływa Twój
przychód, a Ty posługując się jedną kartą do konta płacisz za wszystkie rzeczy, nie rozdzielając w
żaden sposób tego budżetu. Zarządzanie budżetem domowym sprowadza się głównie do
zarządzania kilkoma budżetami kosztowymi. Kontrola kosztów jest głównym aspektem planowania
finansowego. Na zmianę i wzrost przychodu często nie masz takiego wpływu lub nie jest to możliwe
szybko. Na wielkość wydatków masz wpływ od razu. To od Ciebie zależy ile wydasz w danym
miesiącu i możesz szybko skorygować błędy i nawyki zarządzania kosztami. Dlatego tak ważne jest
wręcz codzienne monitorowanie kosztów i wdrożenie tego nawyku tak, by był on tak naturalny jak
mycie zębów rano i wieczorem. Aby zrobić to skutecznie, musimy podzielić Twoje koszty na
kategorie i przydzielić im budżety. Dla przykładu załóżmy, że zarabiasz 5.000 zł miesięcznie i tyle
samo wydajesz. Jeśli z tej kwoty nic nie oszczędzasz i nie inwestujesz oznacza to, że zbytnio
konsumujesz. Aby to skontrolować podzielmy koszty na 6 kategorii:
Wolność finansowa – jest to najważniejszy budżet budujący Twoją przyszłość. Musi znaleźć się
na 1. miejscu, by nie został pominięty. Większość ludzi robi błąd i próbuje oszczędzać na ten cel na
samym końcu, po opłaceniu wszystkich rachunków i swoich przyjemności. Wtedy okazuje się, że
nic nie zostaje i budowanie swojego kapitału odkładane jest na przyszłe kiedyś. Pomyśl teraz: kto
jest najważniejszy w Twoim życiu? Mam nadzieje, że zgodzisz się ze mną, że właśnie TY. Skoro
tak zakładamy, to musimy zadbać o Ciebie dziś, ale też musimy zadbać o Ciebie w przyszłości.
Dlatego regularne oszczędzanie bez łatwego dostępu do środków jest kluczowe. Na ten cel
powinieneś przeznaczać 10% swoich wszystkich wydatków. W naszym przykładzie to 500 zł.
Życie – to koszty codzienne: jedzenie, transport, media, używki i raty kredytów. Są to podstawowe
wydatki każdego gospodarstwa domowego i, niestety, u większości ten parametr jest zaburzony.
Wydajemy w tej kategorii zbyt dużo i tu czeka nas najwięcej pracy. Prawidłowy parametr
wydatków w tej kategorii to 55%. Jeśli wydajesz 5.000 zł miesięcznie, to na tę kategorię
powinieneś wydać maksymalnie 2.750 zł. Jest to wyzwanie, gdy posiadamy kredyt hipoteczny na
własne mieszkanie, lecz zmieszczenie się w takim budżecie jest możliwe przy codziennej kontroli.
Edukacja – to ważna kategoria budująca perspektywę Twojej specjalizacji zawodowej. Kluczowe
jest tu nastawienie, że Ty jesteś prywatnie odpowiedzialny za zwiększanie swoich kompetencji. Nie
licz na szefa, który opłaci Ci jakieś szkolenie, bo to może się zdarzać zbyt rzadko. Zaplanuj budżet
na ten cel i szukaj kursów oraz szkoleń zwiększających Twoje kompetencje zawodowe. To zwiększy
Twoją pewność siebie i da szansę na podwyżkę lub zmianę pracy. Z kolei prowadząc działalność
gospodarczą szukaj wiedzy z marketingu, reklamy, optymalizacji procesów i kosztów, rekrutacji
pracowników czy bywaj na eventach, gdzie jest wiele ludzi, którzy mogą zostać w przyszłości Twoimi klientami lub kontrahentami. Na ten cel przeznacz 10% wydatków. W naszym przykładzie to 500 zł
miesięcznie.
Zabawa i rozrywka – to nieodłączny element naszego życia. Każdy z nas potrzebuje chwil
przyjemności tak, by móc odstresować się od bieżących spraw. Większość jednak przesadza w tym
zakresie i niewinne spotkanie z przyjaciółmi kończy się debetem na koncie. Znam wiele
przypadków, kiedy właśnie przez rozrywkę zaburzał się cały budżet domowy. Wyobraź sobie osobę,
która zarządza budżetem z 1 konta i trzyma tam wszystkie bieżące środki. Idzie na imprezę i po
kilku mocnych drinkach jest już jej wszystko obojętne. Traci kontrolę nad sobą, a stawianie kolejek
i słuchanie pochlebnych słów od przypadkowych osób traktuje jako główny cel. Finalnie na drugi
dzień dochodzi do siebie i dopiero wtedy orientuje się co się zadziało. Mam nadzieję, że tak nie
masz. Rozsądna rozrywka powinna mieścić się w 10% wydatków, czyli w naszym przykładzie
będzie to 500 zł miesięcznie.
Niespodziewane wydatki – za czasów naszych dziadków mówiło się o odkładaniu na czarną
godzinę. Dziś chodzi o sytuacje, które mogą nas zaskoczyć. Na co dzień korzystamy z wielu
sprzętów, które mogą się zepsuć. Czasami wyskakuje nam nieoczekiwana wizyta u dentysty lub
widzimy super promocję na rzecz, którą chcieliśmy od dłuższego czasu mieć. Na takie sytuacje
powinniśmy mieć osobny budżet, który umożliwi nam wybrnięcie z trudnych spraw, bez
konieczności pożyczania pieniędzy od sąsiadów czy bliskich. Odkładaj co miesiąc do 10% swoich
wydatków, czyli w naszym przykładzie będzie to 500 zł.
Charytatywność – wprowadzenie tego elementu do swojego budżetu wymaga sporej empatii i
szlachetności. Dzielenie się z innymi jest trudne, jeśli samemu ma się mało i wiele osób nie bierze
takiej opcji pod uwagę. Wystarcza im wrzucenie 2 zł raz w roku do puszki Wielkiej Orkiestry i
zakładają, że sprawa załatwiona. Żyjemy jednak w społeczeństwie, wśród ludzi i myślę, że dobrym
nawykiem byłoby wspieranie tych najbardziej poszkodowanych przez los. Ja osobiście wspieram
fundacje wspomagające chore dzieci, bo trudno mi znieść cierpienie, jakiego doświadczają w swoim
życiu. Na ten cel zakłada się 5% wydatków czyli w naszym przykładzie to byłoby 250 zł. Jeśli jednak
uważasz, że to za dużo, możesz zacząć od 1%, a pozostałe 4% przenieść do kategorii życie lub
wolność finansowa.
Zachęcam Cię do prowadzenia dziennika budżetu domowego, w którym codziennie będziesz
mógł nanosić swoje koszty i przychody. Dzięki temu wyrobisz w sobie nawyk zapisywania liczb,
będziesz na bieżąco i nie dasz się zaskoczyć na koniec miesiąca. Taki dziennik jest do pobrania w
moim kursie video.
5. Aktywa
To chyba najbardziej tajemnicze zagadnienie z 5 elementów budżetu domowego. Niby wszyscy
słyszeli, ale nadal statystycznie zbyt mało ludzi je posiada. Na pewno dużo bardziej znanym Ci
słowem jest majątek. A majątek, jak wiesz, to wartość zasobów zgromadzonych w trakcie życia.
Zasobem z kolei możemy nazwać wszystko to, co ma realną rynkową wartość, którą można
spieniężyć. W Polsce mamy pewien paradoks związany z tą kategorią. Normalnie aktywa buduje
się latami, głównie z oszczędności, inwestycji lub dywidend z biznesu. Aby zbudować solidne i
stabilne aktywa potrzeba czasami 2 lub 3 pokoleń, w optymistycznej wersji kilkanaście lat. W Polsce
mamy manię posiadania. Czujemy ogromną potrzebę własności. Domyślam się, że wynika to z
naszej historii, kiedy nam wiecznie zabierano (rozbiory czy wojny). Problem jest taki, że przy
średnich zarobkach Polaka posiadanie majątku wiąże się bezpośrednio z posiadaniem kredytu na
ten cel. O ile robi się to rozsądnie, to faktycznie ma to sens. Znam jednak wiele osób, które się
przekredytowują, by posiadać tu i teraz. Przyznam Ci się, że miałem taki okres w życiu, kiedy
wpadłem w szał posiadania. W biznesie wiodło mi się doskonale, więc swobodnie dobierałem
kredyty, by kupować nieruchomości. Tak jak pisałem wcześniej, sukcesy nie trwają wiecznie i mnie
to także dopadło. Mój biznes stracił płynność finansową, a ja musiałem sprzedać majątek by się
uratować i zacząć od nowa. Wszystko zadziało się za szybko i na zbyt dużą skalę. Czasami warto
odczekać i dojrzeć do pewnych ruchów finansowych. Niemniej jednak, aktywa trzeba budować, a
co za tym idzie, zaplanować ich tworzenie. Będzie to jednak możliwe jeśli przyłożysz się do podziału
wydatków na 6 kategorii, o czym pisałem wcześniej. Jeśli wolność finansowa, która wynika właśnie
z aktywów, będzie dla Ciebie ważna i stworzysz na to osobny budżet, to faktycznie będzie to realne.
Podam Ci prosty przykład. Jeśli według naszego przykładu odkładasz na wolność finansową 500 zł
miesięcznie, to po 4 latach możesz już mieć kapitał do zakupu kawalerki pod wynajem. Jeśli takie
mieszkanie kosztuje np. 120.000 zł, masz zdolność kredytową, a bank wymaga 20% wkładu
własnego – to właśnie taka transakcja jest dla Ciebie. Rata na 30 lat takiego kredytu to około 500 zł
na miesiąc, a wynajmiesz je średnio za 1.000 zł za miesiąc. Zrobiłeś w ten sposób 2 rzeczy:
posiadasz majątek o wartości 120.000 zł oraz posiadasz dodatkowy przychód netto z najmu 500 zł.
Jak zatem widzisz posiadanie takiego aktywa ma wpływ na zwiększenie przychodów. Gdybyś
wydawał wszystko co zarabiasz, taka transakcja nie byłaby możliwa, bo nie miałbyś odpowiedniego
kapitału.
Nieruchomości to nie jedyne aktywa, które możesz kupować. Rynek finansowy jest dosyć
obszerny, więc przedstawię Ci teraz jak dzielimy aktywa:
Gwarantowane
To najprostsze formy inwestycji najczęściej spotykane w bankach. Mowa tu o lokatach, czy zwykłych
kontach oszczędnościowych. Inwestycja w te aktywa nie wymaga edukacji finansowej, a próg
wejścia zaczyna się czasem od kilkuset złotych. Dodatkowo, takie depozyty podlegają pod BGK
(Bankowy Fundusz Gwarancyjny), który chroni klientów do 100.000 euro. Jedynym minusem jest
niskie oprocentowanie, ale za to dostęp do środków jest bardzo płynny. Dla wielu osób szybki dostęp
do środków ma dużo większe znaczenie od oprocentowania. W kryzysowych sytuacjach zerwanie
lokaty jest mniejszym kosztem niż szybka sprzedaż nieruchomości po zaniżonej cenie. A jak już
ustaliliśmy, sukcesy nie trwają wiecznie, więc to świetna alternatywa w przypadku porażki, kiedy
dostęp do kapitału ma kluczowe znaczenie.
Zabezpieczone
W tej kategorii mieszczą się takie aktywa jak: obligacje skarbu państwa, nieruchomości, obligacje
korporacyjne zabezpieczone hipoteką, złoto czy diamenty. Są to bardziej zyskowne aktywa niż te
gwarantowane, ale minusem jest mała płynność. Często w tej kategorii zamrażamy środki na
dłuższy czas. Jednak ważne jest to, że posiadamy kontrolę nad aktywem w postaci zabezpieczenia.
Gdyby coś działo się nie tak z aktywem, stoi za transakcją majątek, który można spieniężyć i zwrócić
kapitał do właściciela. Myśląc o długoterminowym oszczędzaniu warto brać takie aktywa pod
uwagę, bo można się tu spodziewać zysków między 6-10% rocznie.
Niezabezpieczone
Wchodzimy w kategorię aktywów z dużym ryzykiem inwestycyjnym. Możemy tu wymienić między
innymi: fundusze inwestycyjne, giełdę, forex, kryptowaluty, obligacje korporacyjne bez
zabezpieczenia, pożyczki czy polisolokaty. Ryzyko jest o tyle duże, że istnieje możliwość stracenia
pieniędzy. Dlatego do tej kategorii należy przeznaczyć tyle pieniędzy, ile w razie czego możemy
stracić. Dodam też, że większość tego typu inwestycji dostępna jest na rynku pozabankowym.
Zatem dostęp do takich inwestycji następuje często z polecenia, poznania osób reprezentujących
takie rozwiązania. I tu wymagana jest spora intuicja oraz chęć zdobycia wiedzy czy nawet
sprawdzenia oferentów takich transakcji. Aktywa te charakteryzują się sporą płynnością, gdzie
odzyskanie kapitału w wielu przypadkach trwa do 30 dni. Zyski, na które można tu liczyć, zaczynają
się od 10% rocznie, ale mogą sięgnąć nawet kilkuset procent.
Z mojego doświadczenia i obserwacji wynika, że osoby oczekujące od życia czegoś więcej i
szukające korzystnych rozwiązań, mogą wpaść w pułapkę budowania aktywów. Z reguły do
inwestycji gwarantowanych podchodzą z pogardą, bo co to jest jakieś tam 1,5% rocznie na lokacie.
Szkoda prądu i czasu. Inwestycje zabezpieczone z kolei traktują jako cel za jakiś czas, kiedy odłożą
więcej kapitału. Oczywistym w ich rozumieniu wydaje się być na agresywnych rynkach
inwestycyjnych i podążać za trendami. Dodatkowo dostęp do kredytów bankowych rodzi pomysł
stworzenia dźwigni. Wzięcie kredytu gotówkowego na 20% rocznie i liczenie, że inwestycja
przyniesie minimum 50% rocznie, daje opcję pokrycia raty kredytu i sporych nadwyżek. Jest to
bardzo ryzykowny ruch, który w niektórych przypadkach się sprawdza. Przykładem był zakup
Bitcoina, który w ciągu pół roku wzrósł 400% i z wielu osób uczynił milionerów. Jednak więcej jest
szans, że stracisz swoje pieniądze i pozostaniesz z ratami kredytu bez pokrycia. Piszę to dlatego,
gdyż sam byłem w takiej sytuacji. Chciwość i pokazanie innym jakim to jest się kozakiem
inwestycyjnym niestety nie wyszła na dobre. W ten właśnie sposób zarobiłem sporo pieniędzy, ale
przyszedł też moment, który sczyścił poprzednie sukcesy, co postawiło mnie w trudnej sytuacji
finansowej. Idealnie zatem byłoby mieć rozłożone środki w 3 kategoriach aktywów, gdzie w
pierwszych dwóch kategoriach znalazłoby się 70% środków, a tylko 30% byłyby inwestowane
agresywnie. Jednak pamiętaj, że nie ma złotej rady. Tu musisz sam wyczuć sytuację lub mieć
dobrego mentora, z którym przeanalizujesz zalety i zagrożenia.
6. Pasywa
To element, który pokazuje jak ostro grasz. Dziś posiadanie pasywów, czyli długu, jest czymś
normalnym i chyba nie ma człowieka, który by nie miał żadnych zobowiązań. Chociażby 90%
transakcji na rynku nieruchomości jest realizowanych przy pomocy kredytu. Coraz częściej
kupujemy nowe auta z salonu tylko dlatego, że jest dobre finansowanie w postaci leasingu.
Przykłady te dotyczą przede wszystkim młodych osób na dorobku. Nasi dziadkowie czy rodzice nie
mogli sobie pozwolić na takie rarytasy, a dziś młode pokolenie ma dostęp do luksusu poprzez dług.
Całą sztuką jest tutaj wyczuć własne siły na zamiary. Możesz mieć wiele zobowiązań, o ile Twoje
przychody je pokrywają. W ten sposób możesz szybciej budować majątek i posiadać cenne rzeczy.
Problem pojawia się, gdy nasz przychód się zaburza i nie potrafimy już obsługiwać swoich
zobowiązań. Przeżyłem już taką sytuację w życiu, kiedy trochę przeliczyłem się z samochodem.
Gdy biznes szedł do przodu adekwatnie do wzrostów zmieniałem auta. Gdy biznes stracił płynność
z powodu nieuczciwości jednego z głównych kontrahentów, zostałem z zobowiązaniami bez
pokrycia. Między innymi było to luksusowe auto o wartości dobrze urządzonego apartamentu w
centrum dużego miasta, z zabójczą ratą leasingu jak na nową sytuację biznesową. Niestety, nie
udźwignąłem tematu i firma leasingowa zabrała mi ten samochód, przez co straciłem jeszcze więcej.
Z obecnej perspektywy czasu muszę przyznać, że idąc w większe zobowiązania nie
odpowiedziałem sobie wtedy na jedno zasadnicze pytanie: a co będzie jeśli główne źródło
przychodu przestanie płacić? Wierzyłem w uczciwość kontrahenta i stałe wpływy finansowe. Nie
brałem w ogóle pesymistycznych scenariuszy pod uwagę. Tak samo jest, kiedy młodzi ludzie idą po
kredyt hipoteczny na swoje mieszkanie. 3 lata pracowałem w bankowości i udzielałem kredytów
hipotecznych, o których stworzyłem też osobny kurs. Ci młodzi ludzie pracując rok czy dwa na rynku,
zarabiając określone kwoty, bez problemu decydowali się na zobowiązanie na 30 lat. Czyli rok czy
dwa lata doświadczenia zawodowego kontra 30 lat kredytu. Żadnych obaw i pełna wiara w to, że
zawsze będzie dobrze. Oczywiście, tak dziś ten świat działa, że aby mieć własne mieszkanie
najczęściej trzeba wziąć kredyt i skoro to takie powszechne to znaczy, że tak się robi i każdy daje
radę. Chcę tu jednak zwrócić uwagę na fakt, że przy takiej transakcji ludzie jakoś nie odczuwają
ryzyka, że coś po drodze w ciągu 30 lat może pójść nie tak. Za to jak mają w coś zainwestować to
oczekują gwarancji i ponadprzeciętnych stóp zwrotu. Zwróć na to uwagę, bo to paradoks naszych
czasów. Dlatego ludzie częściej tworzą pasywa, bo mają efekty od razu. Bierzesz kredyt – masz
mieszkanie, bierzesz leasing – masz samochód, bierzesz gotówkę – jedziesz na wakacje, itd. Z kolei
odkładanie na aktywa to żmudny proces bez efektu na tu i teraz, co dla większości jest nie do
zaakceptowania.
Skoro dług jest czymś naturalnym w dzisiejszych czasach, chcę pomóc Ci rozróżniać długi tak,
byś dokonywał lepszych transakcji. Długi możemy podzielić na dobre i złe. Jak to? Są dobre długi?
Są i takich Ci życzę w Twoim budżecie domowym.
Dobre długi – to takie, które wspierają budowę Twojego majątku czyli aktywów. Do
najpopularniejszych możemy zaliczyć:
– kredyt hipoteczny,
– pożyczka hipoteczna,
– kredyt inwestycyjny,
– leasing.
To długi, dzięki którym możesz kupować nieruchomości, rozwijać biznesy czy posiadać nowe
sprawne auta z salonu, które budują Twój wizerunek. Za tymi długami idzie trwała wartość. Taki
dług ma pokrycie, ponieważ spieniężenie takiego aktywa może spłacić dług.
Złe długi – to takie, które prowadzą Cię do poważnych kłopotów finansowych, a nawet bankructwa.
Do najpopularniejszych należą:
– karta kredytowa,
– debet w koncie,
– kredyt gotówkowy,
– chwilówka.
Te długi możesz zaciągnąć szybko i bez podawania celu kredytowania. Zatem Bank daje Ci te
pieniądze na podstawie Twojej zdolności kredytowej, a Ty możesz wydać te pieniądze na cokolwiek
chcesz. Nikt nie finansuje biznesu kredytem gotówkowym czy kartą kredytową, więc tego typu długi
brane są najczęściej typowo na konsumpcję. W ten sposób kupujemy czas. Jak to? Zobacz: marzy
Ci się wycieczka na egzotyczną wyspę np. za 10.000 zł. Roznosi Cię ta myśl i chcesz tego jak
najszybciej. Policzyłeś, że gdybyś oszczędzał to mógłbyś pojechać tam za 3 lata, ale biorąc kredyt
możesz to zrealizować już. Czyli w ten sposób kupiłeś 3 lata oczekiwania płacąc za to co miesiąc
ratę np. przez kolejne 3 lata po 350 zł miesięcznie. Na wycieczce byłeś 10 dni, a kolejne 36 miesięcy
będziesz to spłacać. Czasami wrażenia i pamiątki z wycieczki są tego warte, jednak jeśli większość
swoich zachcianek kredytujesz, pcha Cię to w spiralę kredytową. Łatwiej jest wziąć kolejny kredyt
jeśli bank daje, niż zwiększyć przychody i odłożyć nadwyżki. Człowiek nieświadomy zawsze
wybierze prostsze rozwiązanie, dlatego w Polsce mamy tak wiele zakredytowanych osób w złych
długach. W czasach komuny każdy miał pieniądze, jednak nie było towaru na półkach. Dziś mamy
dostęp do wszystkiego, ale w większości nie potrafimy na tyle dużo zarabiać, by uniknąć długu.
Znam niewielu ludzi w Polsce, którzy potrafią zarobić np. 150.000 zł miesięcznie ze swoich biznesów
i móc co miesiąc kupić kawalerkę pod wynajem. Za to znam mnóstwo osób, które zarabiają
przeciętnie, ale tyle żeby wziąć kredyt hipoteczny i taką kawalerkę zakupić, generując jednak
miesięczna ratę. Banki z tego przecież żyją. Nie znam bardziej marżowej branży niż obrót
pieniędzmi, jednak w większości jest to zarezerwowane właśnie dla banków. Dlatego na głównych
ulicach miast, gdzie są najdroższe czynsze, co drugi lokal to Bank.
7. Przepływ finansowy
To ostatni element układanki budżetu domowego, który jest wynikiem poprzednich 4 puzzli. Jeśli
przepływ jest ujemny to wynika to z nadmiernego zadłużenia i większych kosztów od przychodów.
Taka sytuacja jest krytyczna i podlega interwencji natychmiastowej, a także wymaga
specjalistycznej wiedzy żeby ją poukładać. W tym materiale skupię się jednak na tych pozytywnych
rzeczach i założę, że Twój przepływ finansowy jest dodatni. Wynika to z faktu, że zarabiasz więcej
niż wydajesz. I o to nam przecież chodzi. Jeśli zatem generujesz nadwyżki finansowe, możesz
swobodnie patrzeć w przyszłość. To powoduje, że możemy porozmawiać o budowaniu
niezależności finansowej w Twoim życiu.
Co to jest niezależność finansowa? To moment, w którym przychody pasywne pokrywają Twoje
zobowiązania. Powstaje wtedy w sercu prawdziwa wolność, bo od tej pory możesz aktywnie dalej
robić to co robiłeś lub to zmienić. O ile Twoje przychody pasywne są stabilne i umiesz je
kontrolować, o tyle w przychodach aktywnych masz pełną swobodę działań. Podam Ci przykład:
jeśli zarabiałeś 5.000 zł na etacie i wydawałeś 5.000 zł miesięcznie, a w tym samym czasie kupiłeś
jedno mieszkanie pod wynajem, dobrałeś kilka w podnajmie, ogarnąłeś to w formie biznesu i ta
inicjatywa daje Ci na czysto 5.000 zł miesięcznie, to pokrywa to Twoje koszty. Zarabiasz teraz
10.000 zł, a wydajesz 5.000 zł. Możesz robić obie rzeczy generując spore nadwyżki, ale masz też
wybór rzucenia pracy, bo wiesz, że biznes z nieruchomościami pokryje Twoje koszty. Niezależność
finansowa wcale nie oznacza posiadania milionów na koncie, dlatego mocno chcę abyś jej
osiągnięcie miał w swoich celach finansowych. Aby Ci to ułatwić, podam wzór na obliczenie Twojej
niezależności finansowej:
(150 x WYDATKI) x 8% / 12 miesięcy
Celem wzoru jest policzenie, ile kapitału potrzebujesz, aby on pracując dla Ciebie na
odpowiednim procencie pokrył miesięczne zobowiązania. Policzmy to na naszym przykładzie.
Załóżmy, że wydajesz 5.000 zł. Jeśli tę kwotę pomnożysz przez 150 wyjdzie kwota kapitału
potrzebna do uzyskania niezależności finansowej. Jak dobrze liczysz jest to 750.000 zł Dlaczego
tyle? Osoba, która potrafi taki cel zrealizować, zapewne korzysta z zasad edukacji finansowej i jest
świadomym inwestorem. Dobrze wie zatem, że uzyskanie 8% stopy zwrotu z inwestycji jest możliwe
w bezpieczny sposób. Jak wiesz, nie mogą to być lokaty bankowe przy obecnym oprocentowaniu,
ani nie ma potrzeby pchać się w niezabezpieczone aktywa. Idealnym rozwiązaniem wydaje się być
rynek nieruchomości, bo takiej stopy zwrotu rocznie z wynajmu można się spodziewać. Chodzi o to,
by taki kapitał pracował dla Ciebie, ale nie podlegał wielkiemu ryzyku i możliwości straty. Jeżeli
750.000 zł pomnożysz przez 8% stopy zwrotu z inwestycji to wyjdzie nam roczna suma odsetek od
tego kapitału. W naszym przypadku jest to 60.000 zł i jeśli to uśrednimy do miesiąca, dzieląc przez
12, to wyjdzie nam dokładnie 5.000 zł dochodu z odsetek, czyli tyle ile wydajemy. Oznacza to, że
dochód pasywny z inwestycji pokrywa nasze bieżące koszty.
Dlatego tak ważna jest kontrola kosztów i wydatków, bo ma to bezpośrednie przełożenie na
wielkość kapitału jaką powinieneś zgromadzić. Gdyby Twoje koszty urosły do 7.000 zł to wielkość
kapitału potrzebna do uzyskania niezależności finansowej urosłaby do 1.050.000 zł czyli o 300.000
zł więcej.
Jak zebrać 750.000 zł?
Pewnie zastanawiasz się jak w ciągu całego życia zebrać taką kwotę? Wymaga to samodyscypliny
i kontroli budżetu domowego, ale podam Ci przykład. Załóżmy, że mam 30 lat i w wieku 60 lat chcę
być niezależny finansowo. Zarabiam 5.000 zł i wydaję 5.000 zł. Co mogę zrobić?
W wieku 30 lat biorę pierwszy kredyt hipoteczny na mieszkanie pod wynajem za 350.000 zł, co
generuje ratę 1.800 zł na miesiąc. Mieszkanie wynajmuję za 2.100 zł za miesiąc i zarabiam na
najmie, jednocześnie spłacając kredyt. Przez kolejne 3 lata skupiam się na udokumentowaniu
dochodów z najmu i zwiększeniu przychodów przynajmniej o 20% czyli do 6.000 zł miesięcznie. Po
3 latach podchodzę do 2 kredytu hipotecznego na mieszkanie o wartości 300.000 zł i też je
wynajmuję. Łączna wartość nieruchomości to 750.000 zł i moim zadaniem jest spłacenie hipotek do
zera w ciągu 30 lat. W tym czasie prawdopodobnie ceny tych mieszkań będą rosły, a więc należy
kontrolować ilość długu i wzrost wartości nieruchomości. Jeśli po 20 latach okaże się, że pozostały
dług to 200.000 zł na obu mieszkaniach i jednocześnie wartość mieszkań wzrosła do 950.000 zł to
warto je sprzedać, spłacić dług i zrealizować cel o 10 lat szybciej. Jak widzisz niezależność
finansową możesz zbudować poprzez dwie dobre transakcje zakupu, dwie dobre transakcje
sprzedaży oraz systematyczną pracę z kontrolą budżetu domowego, a zwłaszcza kosztów.
Oczywiście opisany model jest bardzo uproszczony i nie zakłada wszystkich okoliczności czy
kosztów transakcji. Jednak najistotniejsze to rozpisanie planu działania, podczas którego sam
zobaczysz, że sprawy będą się układać. Ja, pisząc ten e-book, nie jestem w stanie przewidzieć
wielu wariantów, które spotkają Cię na tej drodze. Jednak wierzę, że aby zacząć, trzeba
zainspirować się do tego, że się da.
8. Podsumowanie
Dziękuję za przeczytanie tego materiału. Mam nadzieję, że będzie pomocny w Twoich
przemyśleniach i chodź trochę przyczyni się do podjęcia działań. Zapraszam Cię do uzupełnienia i
rozszerzenia wiedzy poprzez kurs video w tej tematyce oraz odwiedzenia strony
http://www.krzysztofmaszota.pl
Do usłyszenia lub spotkania na żywo.
